Ηωσινοφιλικές νόσοι
Πρόκειται για παθήσεις που επιλεκτικά επηρεάζουν το γαστρεντερικό σύστημα (ΓΕΣ). Χαρακτηριστικό της παθογένειά τους, είναι η ανάπτυξη φλεγμονής με έντονη παρουσία ηωσινόφιλων κυττάρων, τα οποία συγκεντρώνονται στην εσωτερική επιφάνεια του αυλού του ΓΕΣ. Ταυτόχρονα, απουσιάζει κάποιο άλλο γνωστό αίτιο πιθανής αύξησης των ηωσινόφιλων, όπως παρασιτική λοίμωξη, φαρμακευτική αντίδραση, νόσος του συνδετικού ιστού ή νεοπλασία.
Ανάλογα με το επίπεδο στο οποίο εντοπίζεται η φλεγμονή, οι παθήσεις που περιλαμβάνονται σε αυτή την κατηγορία ονομάζονται ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα (ΗΟ), ηωσινοφιλική γαστρίτιδα/εντερίτιδα και ηωσινοφιλική κολίτιδα. Τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα η ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα, αναγνωρίζονται όλο και πιο συχνά. Αν και επίπτωσή τους δεν έχει ακόμα υπολογιστεί με ακρίβεια, επιδημιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι την τελευταία δεκαετία ζούμε μια, έστω μικρής έκτασης, επιδημία αυτών των παθήσεων, τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες.
Οι ασθενείς με ηωσινοφιλική γαστρεντεροπάθεια, εμφανίζουν σημαντικό εύρος εκδηλώσεων, που εξαρτάται από το σημείο του ΓΕΣ που έχει προσβληθεί, αλλά και από την ηλικία του ασθενούς. Ειδικά για την ΗΟ, που είναι και η πιο συχνή ηωσινοφιλική νόσος του ΓΕΣ, τα συμπτώματα που εμφανίζουν νεογνά και βρέφη είναι άρνηση λήψης τροφής και δυσφαγία ή/και ευερεθιστικότητα. Στην παιδική ηλικία, οι γονείς, κυρίως περιγράφουν συμπτώματα γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης (ΓΟΠ), εμέτους, κοιλιακό άλγος. Επίσης, μπορεί να παρατηρηθεί αδυναμία ανάπτυξης με μείωση ή στασιμότητα πρόσληψης βάρους, θωρακικό άλγος, διάρροιες και βήχας. Οι γονείς συχνά περιγράφουν τα παιδιά σαν «ολιγόφαγα» που συχνά απέχουν ή δεν ολοκληρώνουν τα γεύματά τους. Άτυπα, αλλά ενδιαφέροντα για τον ειδικό ιατρό σημεία που προκύπτουν από προσεκτική λήψη ιστορικού, όπως μεγάλη διάρκεια γευμάτων («το παιδί τελειώνει το φαγητό του πάντα τελευταίο…» ή «το γεύμα διαρκεί πολύ ώρα…») και η ανάγκη πόσης νερού κατά τη διάρκεια του γεύματος για να διευκολυνθεί η κατάποση της τροφής, πιθανόν να συνδυάζονται με παρουσία της νόσου.
Στους ενήλικες τα συμπτώματα είναι πιο συχνά και πιο έντονα και περιλαμβάνουν τη ΓΟΠ, δυσφαγία σε στερεές τροφές, θωρακικό άλγος ή συμπτώματα στην άνω κοιλία. Το πιο χαρακτηριστικό, «θορυβώδες» σύμπτωμα είναι η ενσφήνωση βλωμού, δηλαδή η αδυναμία κατάποσης της τροφής, η οποία «σφηνώνει» σε κάποιο σημείο του οισοφάγου.
Επιδημιολογικά στοιχεία, που κυρίως πηγάζουν από τη μελέτη της ΗΟ, αναδεικνύουν τη θεωρία ότι οι ηωσινοφιλικές νόσοι του ΓΕΣ προκύπτουν ως συνέπεια της αλληλεπίδρασης γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες αναφέρονται σε τροφικά και εισπνεόμενα αλλεργιογόνα με διαπιστωμένη, σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα, την εποχική διακύμανση των εξάρσεων και υφέσεων της νόσου. Επίσης, φαίνεται ότι έως και το 75% των πασχόντων έχει ιστορικό ατοπικής προδιάθεσης. Αφορά κυρίως παιδιά και ενήλικες άρρενες στην 3η και 4η δεκαετία της ζωής τους και έχει αναφερθεί σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες, όπου υπάρχει αύξηση των αλλεργικών νοσημάτων.
Η προσέγγιση της νόσου απαιτεί σχολαστική λήψη ιστορικού, καταγραφή των κλινικών εκδηλώσεων του ΓΕΣ και απόλυτη συνεργασία γαστρεντερολόγου και αλλεργιολόγου. Η οριστική διάγνωση γίνεται μόνο μετά από γαστροσκόπηση (ή κολονοσκόπηση στις, πιο σπάνιες, ηωσινοφιλικές κολίτιδες) και ιστολογικό έλεγχο των βιοψιών. Παράλληλα, θα πρέπει να αποκλείονται άλλες νόσοι που συνδέονται με ανάλογα κλινικά και εργαστηριακά ευρήματα.
Οι ηωσινοφιλικές νόσοι του ΓΕΣ σχετίζονται αιτιολογικά με τροφικές αλλεργίες, ενίοτε πολλαπλές. Η θεραπεία περιλαμβάνει αυστηρούς διαιτητικούς περιορισμούς, οι οποίοι επηρεάζουν σε σοβαρό βαθμό την ποιότητα και τον τρόπο ζωής των ασθενών. Των συνιστώμενων περιορισμών, έχει προηγηθεί αλλεργιολογικός έλεγχος στον οποίο κεντρικό ρόλο έχουν οι δοκιμασίες επικόλλησης (atopy patch tests) . Παράλληλα, κεντρικό ρόλο στη θεραπεία έχει η αντιφλεγμονώδης δράση των κορτικοστεροειδών τα οποία χορηγούνται είτε τοπικά, είτε συστηματικά. Αναστολείς αντλίας πρωτονίων μπορούν να προστεθούν στη φαρμακοθεραπεία, με εξαιρετική αποτελεσματικότητα σε συγκεκριμένη υποκατηγορία της ΗΟ. Άλλες θεραπευτικές λύσεις χρησιμοποιούνται σπανιότερα ενώ, δεδομένης της πρόσφατης ανάδειξης των ηωσινοφιλικών νόσων ως σημαντικών, πολλές νέες φαρμακευτικές προσεγγίσεις είναι υπό διερεύνηση. Σε χρόνιες περιπτώσεις, ειδικά σε ενήλικες, είναι απαραίτητη η παρέμβαση με μηχανική διαστολή του οισοφάγου.
Τάσος Κωνσταντινόπουλος
Συνεργάτης Αλλεργιολογικής Μονάδας
